Alam Singh Chauhan Nachana

ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ (ਚੌਹਾਨ) ਸ਼ਹੀਦੀ 23 ਦਸੰਬਰ

ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ (ਚੌਹਾਨ) ਸ਼ਹੀਦੀ 23 ਦਸੰਬਰ

ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਉਰਫ ਆਲਮਾ ਨੱਚਣਾ

ਵਾਸੀ ਸਿਆਲਕੋਟ ਸਪੁੱਤਰ ਦੁਰਗਾਦਾਸ ਜੀ ਚੌਹਾਨ, ਦਾਦਾ ਪਦਮ ਰਾਏ ਜੀ ਚੌਹਾਨ ਪੜਦਾਦਾ ਕੌਲਦਾਸ ਜੀ ਚੌਹਾਨ।

ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਆਲਮਚੰਦ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਯੋਧੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਡਿਊਟੀ ਬਰਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

        ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਵੀ ਨਾਲ ਸੀ। ਇੱਕ ਢਾਣੀ ਹੋਰ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 2 ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਬਲੀਆ ਚੰਦ ਅਤੇ ਆਲਮ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਇੱਕ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੇ। ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਦੋਨੋਂ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਏ।

      1691 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਅਲਫ ਖਾਂ ਬਿਲਾਸ ਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਟੈਕਸ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਮੱਦਦ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 4 ਜਰਨੈਲ ਭੇਜੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸਨ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਮਿਨਹਾਸ ਪਿੰਡ ਪਧਿਆਣਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ।

      ਅਲਫ਼ ਖਾਂ ਹਾਰ ਖਾ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖਾਨਜਾਦਾ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਭੇਜਿਆ। ਜਿਸ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਦੂਰ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਖਬਰ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਸੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੌ ਰਹੇ ਸਨ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

       ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਜੀ ਦੇ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਬੀਬੀ ਭਿੱਖਾਂ ਦੇਈ ਪੁੱਤਰੀ ਬਾਬਾ ਬੱਜਰ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ ਜੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹੇ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਬੱਜਰ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਵੀ ਸਨ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸੱਭ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਸਮੇਂ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ।

      ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਭਿੱਖਾਂ ਦੇਈ ਦੇ ਘਰ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਭਾਈ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਘੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਪੁੱਤਰ ਬਾਘੜ ਸਿੰਘ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਜੀ ਬਾਬਾ ਬੱਜਰ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਇਥੇਂ ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਬਾਬਾ ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ।

    ਜਦੋਂ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ 35 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੋਰ-ਜੋਰ ਵਲੋਂ ਜੈਕਾਰੇ ਲਗਾਏ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਤਾਂ ਵਧਿਆ ਹੀ, ਲੇਕਿਨ ਮੁਗਲ ਡਰ ਗਏ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਅੰਦਰ ਕਿੰਨੇ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਆਮਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।

        ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਦੋਂ ਬਾਕੀ ਚਮਕੌਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨਾਲ 25 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਬੀਬੀ ਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਪਾਬਲਾ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਚਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।

ਸਿੱਖ ਤਵਾਰੀਖ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਜਿਕਰ 1673 ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਉਮਰ 13 ਸਾਲ ਸੀ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੂਰਗਾ ਦਾਸ ਚੌਹਾਨ ਜੀ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਆਲਕੋਟ ਤੋਂ ਸੰਗਤ  ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਦੁਰਗਾਦਾਸ ਜੀ ਸਿਲਾਲਕੋਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਸਨ। ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫੂਰਤੀਲੇ ਅਤੇ ਹਰ ਕੰਮ ਨੂੰ ਛਲਾਂਗਾਂ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਖੂਬੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ "ਨੱਚਣਾ" ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

          ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਆਲਮਚੰਦ ਸੀ। ਇਹ ਪਦਮ ਰਾਏ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦੂਰੀ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ 20 ਮਾਰਚ 1991 ਦੇ ਦਿਨ ਨਾਦੌਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਲਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਜਰਨੈਲ ਸਨ: ਦੀਵਾਨ ਨੰਦਚੰਦ, ਭਾਈ ਪਰਮਦਾਸ ਬਿਛਰ, ਭਾਈ ਮਣੀ ਰਾਮ (ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਭਾਈ ਆਲਮ ਨੱਚਣਾ (ਸਿੰਘ)। ਇਹ ਲੜਾਈ ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਡਿਊਟੀ ਬਰਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਹੁਣ ਹਰ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜ ਮੁਕਤਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੀਜੇ ਬੈਚ ਵਿੱਚ ਅਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਈ 1705 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸੇਨਾਵਾਂ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਘੇਰਾ ਲੱਗਭੱਗ 7 ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਰਿਹਾ। ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਖਤ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾਧੀ ਸੀ ਕਿ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲਾ ਛੱਡ ਦਿਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ। ।20 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਣ-ਮਰਣ ਦੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ 39 ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 40 ਸਿਂਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 40 ਮੁਕਤੇ ਕਹਿਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਤੇ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼੍ਰੀ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਹੁੰਚੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਰਾਇ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਇ ਬੁੱਧੀ ਚੰਦ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਿਸੇ ਚਮਕੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਚਮਕੌਰਾ ਨਾਮ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੋਪੜ ਜਾਕੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਚੰਪਾ ਨਗਰੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰੇ ਦੇ ਗੱਦਾਰੀ ਕਰਨ ਤੇ ਲੋਕ ਮਜ਼ਾਕ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਚਮਕੌਰੇ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।     

          ਮੁਗਲ ਫੋਜਾਂ ਨੇ ਗੜੀ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਬਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲੱਗਭੱਗ 10 ਲੱਖ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਹੀ ਦੇਰ ਵਿੱਚ ਜਬਰਦਸਤ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਸਿੱਖ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਦਾ ਜੱਥਾ ਲੈ ਕੇ ਗੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਅਤੇ ਤੱਦ ਤੱਕ ਜੂਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਰਾਤ ਹੋਣ ਤੱਕ 35 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਨੇ ਲੜਦੇ ਹੋਏ 23 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਇਸੀ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ 25 ਦਿਸੰਬਰ 1705 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀ ਸ਼ਰਨ ਕੈਰ ਪਾਬਲਾ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

Writer and Researcher

Satinder Singh Parhar